Rapportage Lokale Inclusie Agenda Wassenaar 2023 – 2027
Hoe inclusief is Wassenaar al? Waar zijn er al mooie inclusieve initiatieven? Welke mensen lopen nog tegen belemmeringen aan? En hoe zou een inclusief Wassenaar eruit kunnen zien? En wat zouden we anders willen doen? Met deze vragen in gedachten hebben zo’n 200 inwoners, organisaties en gemeente het afgelopen jaar, van voorjaar 2022 tot en met voorjaar 2023, van gedachten gewisseld. In de interviews, toevallige ontmoetingen op straat, de thematafels, de Quickscan Inclusieve Gemeenten en in de werkconferentie. Inclusionlab faciliteerde het proces en bracht de inzichten van inwoners, organisaties, politici en beleidsadviseurs samen in deze rapportage Lokale Inclusie Agenda.
In deze rapportage vind je de mooie voorbeelden van inclusie die er in Wassenaar al zijn. En de knelpunten die inwoners, organisaties en gemeente ervaren in het werken aan een inclusieve samenleving. Ook vind je een toekomstvisie en aandachtspunten die inwoners en organisaties benoemd hebben. Na de werkconferentie op 15 december 2022 zijn verschillende inwoners en organisaties al initiatieven begonnen om zelf met de actiepunten aan de slag te gaan.
Het college van burgemeester en wethouders heeft een raadsinformatiebrief opgesteld. Met actiepunten die zij op de korte termijn willen uitvoeren. En actiepunten die zij op de wat langere termijn willen realiseren. Deze raadsinformatiebrief staat op de agenda van de gemeenteraad op 19 september 2023.
Via deze link vind je de raadsinformatiebrief van het college van burgemeester en wethouders
Via deze link vind je de Rapportage Lokale Inclusie Agenda Wassenaar
Lokale Inclusie Agenda Woerden 2022 – 2025
Gemeente Woerden was een van de eerste gemeenten die in 2016 aan de slag ging om een Lokale Inclusie Agenda te maken. Hoe maken wij van Woerden en de dorpen een echt inclusieve plek? Tweehonderd inwoners, scholen, bedrijven, clubs & verenigingen, buurtinitiatieven, maatschappelijke organisaties, politici en beleidsadviseurs deden mee aan de interviews, thematafels en werkconferentie. Samen maakten zij de Routekaart Woerden Inclusief. In 2022 kwam de tweede Lokale Inclusie Agenda. Na een uitgebreide Evaluatie door de burgemeester en wethouders van de routekaart uit 2017. In de Woerdense Lokale Inclusie Agenda kun je wat gedetailleerder lezen over mooie ervaringen en belemmeringen die je kunt tegenkomen als je al een tijdje aan inclusie werkt. En wat je in vijf jaar met zoveel betrokken mensen kunt bereiken. Samen met de inspirerende mensen en organisaties uit o.a. de Woerdense werkgroep ‘Iedereen doet mee!’ organiseerden we in 2021 het ‘Iedereen doet mee!’ festival. Vanuit Inclusionlab was Anouk Bolsenbroek van 2016 – 2022 als projectleider betrokken. Paul Imthorn en Bram de Vries waren actief in de netwerkopbouw en de organisatie van thematafels, werkconferentie, de Feestelijke Aftrap en het ‘Iedereen doet mee!’ festival.
- Via deze link vind je de Lokale Inclusie Agenda Woerden 2022 – 2025…
- Via deze link vind je de Uitvoeringsagenda van de Lokale Inclusie Agenda Woerden 2022 – 2025…
- Via deze link vind je de Terugblik op de Routekaart Woerden Inclusief 2017 – 2021…
- Via deze link vind je de Raadsinformatiebrief met de samenvatting van de Lokale Inclusie Agenda 2022 – 2025…
Lokale Inclusie Agenda Schouwen-Duiveland Inclusief!
In coronatijd van 2020 – 2021 stelde Schouwen-Duiveland haar eerste Lokale Inclusie Agenda op. In de diverse live en online bijeenkomsten werden creatieve wegen gevonden om de samenleving nog inclusiever te maken. Voor iedereen, ongeacht leeftijd, culturele achtergrond, gender, seksuele voorkeur, inkomen, talenten of beperkingen. Inwoners, bedrijven, scholen, clubs & verenigingen, buurtinitiatieven, maatschappelijke organisaties en gemeente trokken samen op om dat mogelijk te maken. Eerst was de samenleving aan het woord. Wat zijn mooie voorbeelden waar je de inclusieve samenleving al aan het werk ziet? Waar ondervinden we knelpunten? Wat is onze gezamenlijke inclusieve toekomstvisie? En hoe willen we die realiseren? Vanuit Inclusionlab faciliteerden we het proces. In januari 2020 deden 150 inwoners en organisaties mee aan de interviews, en de thematafels over inclusie in het onderwijs, inclusieve vrije tijd, inclusieve arbeidsmarkt, wonen in een inclusieve buurt en inclusie & support. Beleidsadviseurs, uitvoerders, projectleiders en managers van de gemeente namen het eigen beleid onder de loep in de Quickscan Inclusieve Gemeenten. Tenslotte organiseerden we een grotere online werkconferentie waarin alle uitkomsten, plannen, visies en ambities bij elkaar kwamen. Het resultaat kun je lezen in de Lokale Inclusie Agenda Schouwen-Duiveland Inclusief.
Via deze link vind je de Lokale Inclusie Agenda Schouwen-Duiveland Inclusief…
Samen Rijk! Een rijk leven voor iedereen, ook als je dementie hebt
Een Rijk Leven hebben, gelijkwaardig optrekken met je familie, vrienden en kennissen? Je hobby of werk vormgeven, sporten met buurtgenoten, boodschappen doen, naar theater, een lezing of genieten van de natuur? Vanzelfsprekend voor iedereen in een inclusieve samenleving. Maar nog niet altijd vanzelfsprekend als je te maken hebt met dementie. Iets dat wel zo zou moeten zijn.
Van 2019 t/m 2021 trokken inwoners en diverse zorgorganisaties uit Amsterdam samen op om een Rijk leven voor mensen met dementie te versterken. Vanuit diverse invalshoeken werd gekeken naar hoe mensen met dementie met hun omgeving het leven ‘Samen Rijker’ kunnen vormgeven. Anne Wibaut en Veroniek Janssens van Inclusionlab werkten samen met inwoners en zorgorganisaties aan Een Rijk Leven. En coachten medewerkers van zorg & welzijn om dat voor meer mensen mogelijk te maken.
De ervaringen en inspirerende verhalen zijn bij elkaar gebracht door het Ben Sajet Centrum. Voor iedereen die ermee kennis wil maken en met deze inspiratie aan de slag wil. Hieronder kun je de verhalenbundel en de handreiking vinden!
Via deze link vind je de verhalenbundel.
Via deze link vind je de handreiking.

Nulmeting inclusief beleid Gemeente Oude IJsselstreek
Oude IJsselstreek één van de 25 actieve koplopergemeenten van de Vereniging Nederlandse Gemeenten rond het VN Verdrag. Gemeente Oude IJsselstreek heeft samen met inwoners en organisaties het beleidsplan Inclusie ‘Iedereen doet mee!’ ontwikkeld. Om vervolgstappen te kunnen zetten naar een inclusieve samenleving koos Gemeente Oude IJsselstreek ervoor een nulmeting te doen op het beleid. Hoe inclusief is de gemeente nu? Waar voldoet beleid, samenleving en dienstverlening van de gemeente aan het VN-verdrag? Wat zijn concrete actiepunten aan de hand waarvan we echt vooruitgang kunnen boeken? In twee sessies kwamen zestien beleidsadviseurs, projectleiders en uitvoerders van de gemeente bij elkaar om daarover van gedachten te wisselen. Ook namen we de beleidsstukken van de gemeente onder de loep. Het resultaat vind je in onderstaande nulmeting.
Via deze link vind je de Nulmeting op inclusief beleid van Oude IJsselstreek…
Setting the scene for later life. Cultural stories for inspiration and resistance.
Anouk Bolsenbroek & Hanne Laceulle schreven een hoofdstuk in het internationale boek over Sociale Rolversterking en ouder worden:
Ronda Held, John Armstrong, Raymond Lemay & Susan Thomas (editors) (2020). Ageing and the Good Things of Life: The Application of Social Role Valorization to Supporting People as They Age. Ottawa: ValorPress
Hieronder vind je een klein stukje van de inleiding!
“Some societies mythologize older people as strong, intelligent, wise and crafty. More and more, Western cultures tend to mythologize them as ugly, ignorant, stubborn, depressed, sick and dying” Wolfensberger, 2013.
One of our grandmothers, a real nature lover and in times gone by an amateur painter, became a politically conscious woman when she was already in her eighties, despite macular degeneration which blinded her almost entirely. Now, in her nineties, she’s reading a lot with the help of audio books. Reading and daydreaming allow her to put the institution where she’s living now mentally at a distance. She doesn’t like it there. It is too far from the village centre to go shopping on her own. Most of all she can’t stand feeling useless. And it annoys her that people around her think she can’t manage her own life anymore, for example her medicine intake.
When I myself was ill last spring, I got some care from a Dutch home care organisation, Buurtzorg Nederland. One day a former surgery nurse came to my house. He was tall and athletic and wore a white shirt and grey outdoor pants. He was seasoned in the work he was doing. We talked a little about our mountaineering and trekking adventures last summer and about his retirement. He wasn’t allowed to work in the hospital anymore, because of his age: 67. And I thought he was in his mid-fifties!’
These examples illustrate how people give shape to who they want to be in their lives, and how this process interacts with the expectations of others. This identity-shaping process proceeds during our whole lifetimes, not in the least because of our changing wishes, circumstances and desires. In narrative terms this is often interpreted as composing life stories. Life stories are not just personal fantasies, but they are influenced by master narratives: cultural stories that we use as a background for developing our own personal and individualized stories about aging.
Meest toegankelijke gemeente 2018
Met heel veel plezier leggen we je dit verdiepingsonderzoek ‘Meest Toegankelijke Gemeente 2018’ voor. Samen met de organisatie van Nederland Onbeperkt en Ongehinderd zijn we het avontuur aangegaan om in sneltreinvaart de stand van zaken op het gebied van inclusie in de vijf genomineerde gemeenten te onderzoeken.
In Ermelo, Goes, Hardenberg, Katwijk en Zwolle hebben we veel energie en enthousiasme ontmoet om de verkiezing tot een succes te maken. We danken de inwoners, bedrijven,
clubs & verenigingen, scholen & gemeentes, en vooral onze contactpersonen, hartelijk voor hun flexibiliteit, inzet en feitencheck op dit onderzoek!
De kern van dit rapport wordt gevormd door de beschrijving van de vijf gemeenten. Bij elke gemeente zijn vijf hoofdstukken beschreven, één over het algemene beeld van de gemeente, met conclusies over de digitale toegankelijkheid en de fysieke toegankelijkheid door de keurmeesters van Ongehinderd. Daarna volgen per gemeente vier hoofdstukken over de thema’s onderwijs, werk, vrije tijd en wonen. Elk hoofdstuk bevat de belangrijkste en meest opvallende onderwerpen met een duiding vanuit zowel de praktijk als het beleid en – uitgelicht – een aantal voorbeelden en quotes.
De PDF van het verdiepingsonderzoek is te downloaden via deze link: MTG2018-Inclusionlab.pdf
Een tekstversie van het verdiepingsonderzoek in Word is via deze link te downloaden: MTG2018-Inclusionlab-tekstversie.docx
Routekaart Woerden Inclusief 2017 – 2021
Als een van de eersten in Nederland heeft Woerden een Lokale Inclusie Agenda opgesteld. Je vindt het resultaat daarvan in deze ‘Routekaart Woerden Inclusief’.
Deze Routekaart is erop gericht dat elke inwoner van Woerden en de dorpen gelijkwaardig mee kan doen. In clubs & verenigingen, op school, op het werk of in de buurt. Het maakt niet uit wat je leeftijd, culturele achtergrond, inkomen, gender, talenten of beperkingen zijn. De samenleving is gebouwd op de interesses en talenten van alle inwoners.
Deze routekaart is het reismagazine van Woerden Inclusief. Je kunt erin lezen hoe we stapsgewijs aan zo’n samenleving zullen werken. Je vindt ook alle verhalen, inzichten en voorbeelden die hebben bijgedragen. In totaal hebben zo’n tweehonderd mensen uit Woerden en de dorpen hun kennis ingebracht bij het opstellen van deze routekaart. We willen hen daar heel hartelijk voor bedanken!
Via deze link vind je de Routekaart Woerden Inclusief 2017 – 2021…

Routekaart Ede Inclusief 2017 – 2021
Ben je klaar voor een reis naar de inclusieve samenleving? De gemeente Ede heeft als een van de voorloper gemeenten in het werken aan inclusie de Motie Toegankelijke Gemeente aangenomen. Die motie roept de gemeente op tot het opstellen van beleid voor algemene toegankelijkheid van Ede en de dorpen. En het opstellen van een Lokale Inclusie Agenda.
Deze routekaart is het reismagazine voor Ede Inclusief. Het laat je zien welke stappen we zullen zetten de komende tijd, wat onze speerpunten zijn en hoe we daar gaan komen, en wie daar allemaal bij betrokken zijn. De bedoeling van het werken aan een inclusieve samenleving is om de komende jaren stapsgewijs dichterbij de inclusieve Edese samenleving te komen. We weten nog niet precies wat we gaan tegenkomen, maar we hebben al wel een reisschema op kunnen stellen.
Via deze link vind je de Routekaart Ede Inclusief 2017 – 2021…
Luisteren & Transformeren. Het sociaal team en het CJG in Zeist
Wat zijn de ervaringen van inwoners met het Sociaal Team en het Centrum voor Jeugd & Gezin in Zeist? Zijn de teams gemakkelijk te vinden? En draagt de ondersteuning echt bij aan inclusie in de samenleving en eigen regie?
Van 14 – 16 december 2015 vond een driedaags interviewonderzoek plaats. Het onderzoek werd uitgevoerd door onderzoekers van Inclusionlab en Doppler advies. De aanleiding voor het onderzoek was dat de teams sinds januari 2015 in alle wijken, en op volle kracht, actief zijn. De gemeente, het Sociaal Team en het Centrum voor Jeugd & Gezin wilden weten of transformeren van denken en doen in de praktijk lukt. En wat inwoners daarvan merken in de keukentafelgesprekken en in de ondersteuning.
In dit magazine over het onderzoek vind je een korte weergave van de bevindingen van dit onderzoek. Wil je meer weten? Vraag dan de uitgebreide eindrapportage van ‘Luisteren & Transformeren’ aan bij info@inclusionlab.nl.

Expeditie Inclusie
De transformatie in het sociale domein houdt mensen in Nederland flink bezig. Hoe ziet Nederland eruit na de transformatie? En wanneer vinden we dat het gelukt is? In de proeftuinen van Expeditie Inclusie gingen zeven zorgorganisaties en acht veranderteams van 2013 – 2015 aan de slag met deze vraag. Zij hebben hun eerste stappen gezet op weg naar een inclusieve samenleving: een samenleving waaraan iedereen optimaal kan deelnemen. In Expeditie Inclusie lees je over hun ervaringen.
In een veranderteam van mensen die ondersteuning krijgen, familie, buurtbewoners, professionals, managers en bestuurders zetten zij een cocreatief veranderproces op, gericht op een bruisende inclusieve wijk, inclusie op de arbeidsmarkt, in het onderwijs en vrije tijd, nieuwe contacten en relaties in de buurt, supportnetwerken in de wijk en regie over het eigen eigen leven. Tegelijkertijd werkten zij aan de organisatorische randvoorwaarden die daarvoor nodig zijn. Veel mensen die meededen, hadden voorheen behalve met hun familie nauwelijks contact met mensen van buiten de zorgorganisatie…
De proeftuinen lieten zich inspireren door de VeranderKIZT, een gids voor individuele ondersteuning, wijkontwikkeling en inclusief ondernemerschap. De proeftuinen werden gecoacht door Inclusionlab, Perspectief en Vilans. Hogeschool Utrecht deed onderzoek naar de proeftuinen. Deelnemende organisaties waren Syndion, De Lichtenvoorde, Arduin, Middin, Esdégé- Reigersdaal, Dichterbij en Pameijer, Vilans, Inclusie. nu, Manon Verdonschot Advies, Perspectief, de LFB, Hogeschool Utrecht en Inclusionlab.
De VeranderKIZT voor Zeggenschap en Inclusie
Mensen met ernstig meervoudige beperkingen (EMB) ondersteunen een eigen leven op te bouwen midden in de samenleving? In de pilot zeggenschap en inclusie (2012-2013) kregen zeven mensen met ondersteuning van vijf zorgorganisaties de kans daar grote stappen in te zetten.
Met behulp van de instrumenten uit de VeranderKIZT brachten zij, samen met hun familie en professionele ondersteuners, hun eigen interesses in kaart. Door te experimenteren en door met elkaar te zoeken naar mogelijke rollen die zij in de samenleving kunnen vervullen. Na een paar maanden werkte een van hen een ochtend per week in de kinderopvang. Een ander (Freek, zie onder) is lid van een volkstuin vereniging geworden. Hij is ook assistent dramadocent, een baan die hij heeft gekregen via de vrijwilligerscentrale. Een volgende woont wekelijks de repetities van een mannenkoor bij. Dit is uniek, omdat mensen met een ernstig meervoudige beperking meestal weinig buiten de instelling komen waar zij verblijven. De vijf deelnemende zorgorganisaties Talant, Promens Care, Sherpa, FleuRoJa en Dichterbij, werden gedurende het eerste jaar gecoacht door Perspectief, Vilans en CBO
In de pilot is gewerkt met de VeranderKIZT, geschreven door Anouk Bolsenbroek & Perspectief. De VeranderKIZT is een gids aan de hand waarvan zorgorganisaties mensen kunnen ondersteunen een eigen leven midden in de samenleving op te bouwen. De gids geeft tips voor individuele ondersteuning en voor de organisatorische veranderingen die nodig zijn om zeggenschap en inclusie in praktijk te brengen.Het project Zeggenschap en Inclusie werd uitgevoerd door: Vilans, Perspectief, CBO, Platform EMG, VGN, met financiering van ZonMw, als onderdeel van het Verbeterprogramma Gehandicaptenzorg.
Hieronder kun je de vijf delen van de VeranderKIZT downloaden. We geven de tip om eerst deel 3 en 4 te lezen:
- VeranderKIZT 1. Starten met de VeranderKIZT: Introductie.
- VeranderKIZT 2. Inclusie en Veranderen: Tips voor organisatieverandering.
- VeranderKIZT 3. Zeggenschap, inclusie en support: De betekenis van de begrippen.
- VeranderKIZT 4. Leef je eigen leven: Hoe geef je individuele ondersteuning vorm?
- VeranderKIZT 5. Indicatoren voor Zeggenschap en Inclusie.

Werken aan een inclusieve samenleving. Goede praktijken.
Een inclusieve samenleving is een samenleving waar iedereen tot zijn recht kan komen. Het maakt niet uit welke culturele achtergrond, gender, leeftijd, talenten of beperkingen iemand heeft. Iedereen neemt op een gelijkwaardige manier deel aan de maatschappij. Mensen worden aangesproken op hun mogelijkheden, niet op hun beperkingen.
Voor veel mensen lijkt dit een onhaalbaar streven. Kunnen kinderen met een verstandelijke beperking samen met leerlingen zonder beperkingen onderwijs volgen? Is het mogelijk dat blinde mensen op een gelijkwaardige manier participeren in het arbeidsproces? En hoe zit het met de deelname van ouderen aan de samenleving? Of met mensen met psychische problematiek?
In dit boek maken de auteurs zich sterk voor het ideaal van de inclusieve samenleving. Aan de hand van praktijkvoorbeelden laten zij zien dat het mogelijk is dat ieder individu participeert op zijn eigen manier, hoe wenselijk dat eigenlijk is, en hoe iedereen in kleine stapjes aan de inclusieve samenleving kan werken.
Werken aan een inclusieve samenleving is bedoeld voor eenieder die persoonlijk of beroepshalve in het ideaal van een inclusieve samenleving geïnteresseerd is. Ook studenten, beleidsmakers en professionals die snel wegwijs willen worden in de theorie en praktijk van inclusie vinden in dit boek een goede bron van informatie.
Op weg naar passend onderwijs in een inclusieve samenleving
Onder de titel Samen leren. grote klasse! organiseerde Stichting Perspectief in het najaar van 2005 drie werkconferenties over inclusief onderwijs. Inclusief onderwijs betekent dat alle leerlingen, dus ook degenen met beperkingen, zoveel mogelijk hetzelfde onderwijs genieten.
Op een school in hun eigen omgeving, ongeacht hun beperking.
In Nederland gaan de meeste kinderen met beperkingen nog steeds naar een speciale school, buiten hun wijk of dorp. Tijdens de werkconferenties werd duidelijk dat dit anders kan. Ervaringen in het buitenland laten zien dat inclusief onderwijs niet alleen goed mogelijk is, maar dat het ook voordelen heeft voor e leerlingen, niet alleen voor kinderen met een beperking.
Dit boek is een handig naslagwerk. Ook is het een inspiratiebron voor ouders, scholen en beleidsmakers. In het boek zijn vele voorbeelden opgenomen, die samen met de informatieve teksten een startpunt bieden om het concept inclusief onderwijs beter te leren kennen en vorm te geven in de praktijk.